امکان ارزیابی آداب و رسوم

نسبی گرایان برای اثبات نسبیت ارزشهای اخلاقی اغلب به نمونه هایی تاریخی اشاره می کنند تا اختلاف بین اقوام مختلف را نشان دهند. مثلا اینکه برخی از انسانها سوزاندن جنازه را بد می دانند و برخی دیگر به خاک سپردن آن را.

در نقد این استدلال گفته شده که این مثالها اختلاف در آداب و رسوم را نشان می دهند و نه اختلاف در ارزشهای اخلاقی را. اقوام مختلف در این اصل اخلاقی که جنازه احترام دارد با یکدیگر اختلافی ندارند و صرفا در آداب احترام به جنازه با یکدیگر اختلاف دارند.

این پاسخ با اینکه درست است اما نباید این تصور را ایجاد کند که در نسبی بودن آداب و رسوم اتفاق نظر وجود دارد و صرفا در خصوص نسبی بودن احکام و ارزشهای اخلاقی اختلاف است.

چون در خصوص آداب و رسوم نیز می توان این پرسش را مطرح کرد که آیا همه مصداقهای آداب و رسوم نسبی، تاریخی و فرهنگی هستند و نمی توان آداب و رسوم اقوام مختلف را ارزشگذاری کرد؟ آیا با تمسک به ارزشهای عام و مطلق اخلاقی یا با تمسک به دلایلی علمی و عقلی نمی توان آداب و رسوم اقوام مختلف را نیز ارزیابی کرد؟ آیا از بین آداب و رسوم مختلفی که وجود دارند هیچ یک ترجیحی بر دیگری ندارند؟ به عنوان مثال آیا صرفا احترام گذاشتن به انسانها مهم است و آداب احترام قابل ارزیابی نیست؟

پاسخی کلی برای این پرسش وجود ندارد. برخی از آداب غذا خوردن ممکن است با یافته های علم پزشکی در تضاد باشند. یک رسم دیگر ممکن است به دلیل اینکه نظم را مختل می کند نقد شود و برخی از آداب نیز ممکن است تکلف ایجاد کند و بدون هیچ دلیلی وقت زیادی را تلف کند یا هزینه زیادی را به جامعه تحملی کند. برخی از آداب نیز ممکن است با ارزشهای اخلاقی و انسانی در تضاد باشند. به عنوان نمونه در هنگام احترام به یکدیگر سجده کردن یا حتی خم شدن در برابر انسانها روش خوبی برای احترام گذاشتن به آنها نیست و با کرامت انسان ناسازگار است. همچنین برای سلام کردن استفاده از الفاظ معنا دار ترجیح دارد. مثلا لفظ سلام به معنای آرزوی سلامتی برای طرف مقابل است و همچنین به صلح که مقوله ای اجتماعی است اشاره دارد و اگر لفظی مانند, Hi معنای اخلاقی و ارزشی خاصی ندارد، لفظ سلام (و یا دست کم معادلهای آن در سایر زبانها) بر این قبیل الفاظ فاقد معنا ترجیح دارد.

در یک جامعه دینی برای ارزیابی آداب و رسوم از استدلالهای دینی نیز می توان استفاده کرد. مانند اینکه سجده کردن بر غیر خدا حرام است و یا اینکه سلام از اسامی خداوند متعال است و در متون دینی آمده است که «اللهم انت السلام و منک السلام و الیک یعود السلام». یا اینکه سلام از اسامی بهشت است وسلام کردن می تواند به معنای دعا برای اقامت جاودان در دارالسلام باشد.

بحث ارزیابی آداب با بحث از آزادی و عقلانیت در ارتباط است. در یک جامعه ایدئال انسانها بدون تعقل و با جبر تسلیم آداب و رسوم فرهنگ و جامعه خود نمی شوند. آنها آداب موجود را بر اساس معیارهای عقلی، علمی، اخلاقی و دینی ارزیابی و انتخاب می کنند و نسبیت صرفا در جایی است که هیچ دلیلی برای ترجیح بین آداب و رسوم مختلف وجود نداشته باشد.