جایگاه مذاکرات در سیاست ماکیاولی
دیدگاه رایج این است که ماکیاولی ابلیسی است که حیله گری و نقض عهد را در سیاست مدرن تئوریزه و نهادینه کرده است. اما بسیاری از فیلسوفان مدرن او را متفکر بزرگی می دانند که چون قواعد حاکم بر سیاست معطوف به قدرت را فاش کرده است بدنام شده است. مونتنی،روسو، بیکن، هگل، هردر، فیشته، دیلتای و نیچه از مدافعین بارز ماکیاولی به شمار می روند.[1] فرانسیس بیکن در مورد او می گوید: «ما به ماکیاولی و دیگران از این جهت بسیار مدیونیم که می نویسند آدمیان چه می کنند، نه اینکه چه باید بکنند.»[2] با مراجعه به آثار ماکیاولی به سادگی می توان برای هر دو دیدگاه بالا شواهدی یافت. او همیشه بعد از توصیف قواعد حاکم بر سیاست جدای از اخلاق به سیاستمداران توصیه می کند که رفتار خود را مطابق با همین واقعیت ها تنظیم کنند. در ادامه به دو نمونه از سخنان ماکیاولی اشاره می کنم که هم ماکیاولی را به خوبی معرفی می کند و هم با مذاکرات جاری ارتباط نزدیکی دارد. او در کتاب شهریار می نویسد:
«فرمانروای زیرک پای بند پیمان خویش نتواند بود و نمی باید بود آن گاه که به زیان اوست و دیگر دلیلی برای پایبندی به آن در میان نیست. اگر مردمان همگی نیک می بودند این حکمی شایسته نمی بود. اما از آن جا که بدخیم اند و پیمان خویش را با تو نگاه نمی دارند، تو نیز ناگزیر از پای بندی به پیمان خود با ایشان نیستی. و کدام شهریار است که عذری پسندیده برای پیمان شکنی خویش در آستین نداشته باشد؟ از همین روزگار نمونه های بی شمار می توان آورد و نشان داد که چه بسیار پیمان ها و عهدها که از بد عهدی شهریاران شکسته و بی پایه گشته است و آنان که روباهی پیشه کرده اند از همه کامیاب تر بر آمده اند. اما می باید دانست که چگونه ظاهر آرایی می باید کرد و با زیرکی دست به کار نیرنگ و ریا شد. »[3]
این سخن ماکیاولی دعوت به بی اخلاقی و فریبکاری است و بیان چنین سخنی فقط از یک ابلیس بر می آید. این سخن همزمان هشداری است به هر کسی که قرار است به امضای دشمن خویش دل خوش کند و منافع و اقتدار کشور خود را به پیمانی گره بزند که در فضای سیاست سکولار امضا شده است.
در منطق ماکیاولی ارادة معطوف به قدرت حاکم است و او از این جهت پیشگام نیچه است. او قدرت را بر ثروت ترجیح می دهد و مدام تأکید دارد که با اقتدار می توان ثروت ملی را افزایش داد. اما بدون اقتدار حتی ثروت کنونی یک ملت را نیز نمی توان حفظ کرد. در عنوان یک فصل از کتاب گفتارها این پیام وجود دارد که در جهان سیاست «با فروتنی نمی توان بر غرور چیره شد.» ماکیاولی در این فصل توضیح می دهد که فروتنی در برابر دشمنان بی شرمی که به هر دلیل بر ما کینه می ورزند هیچ فایده ای ندارد و زیان بار است. او به کشوری مثال می زند که برای پرهیز از جنگ مجبور می شود بخشی از حقوق خود را به دشمن واگذار کند و می نویسد:
«وقتی که تو از سر ترس از چیزی چشم می پوشی بدان منظور چنین می کنی که از بروز جنگ مانع شوی؛ ولی بیشتر اوقات با این عمل مانع بروز جنگ نمی گردی. زیرا دشمن که از بیم او از چیزی گذشته ای، بدان مقدار خرسند نخواهد شد بلکه در صدد برخواهد آمد که همة داراییت را تصرف کند. چون دیگر احترامی برای تو قائل نخواهد بود. در عین حال مدافعانت نیز از تو دلسرد خواهند شد. چون تو در نظر آنان زبون جلوه خواهی کرد. اما اگر همین که از قصد دشمن آگاه شدی بی درنگ دست به سلاح ببری، هر چند نیروی جنگی تو ضعیف تر از نیروی دشمن باشد، دشمن به چشم احترام در تو خواهد نگریست. از این گذشته رؤسای کشورهای همسایه ات نیز تو را محترم خواهند داشت.»[4]
ممکن است این سخن ماکیاولی نیز به دلیل آنکه به دور از عافیت طلبی دعوت به جنگ می کند، مورد تردید قرار گیرد. اما اگر در کنار توصیه قبلی او قرار گیرد تأییدی بر نظر امثال بیکن است که معتقدند ماکیاولی بیشتر در حال گزارش وضعیت حاکم بر سیاست است و رفتار متناسب با چنین وضعیتی را توصیه می کند. اما باید توجه داشت که سیاست در نگاه ماکیاولی سیاستی سکولار است که در آن حکومت از حکمت جدا افتاده است و فیلسوفانش نیز با ادعای واقع بینی ستایشگر وتوجیه گر ماکیاولیسم شده اند.
