سه پرسش در مورد نگاه هیوم به تحلیلی ها

هیوم در نخستین پژوهش نسبتها را به دو دسته تقسیم می کند. نسبت بین تصورات و نسبت بین امور واقع (matters of fact). این سخن هیوم مبنای تقسیم گزاره ها به تحلیلی و ترکیبی است و معمولا گفته شده که مبنای ضروری بودن گزاره های تحلیلی را نیز روشن می کند. بر این اساس ضرورت گزاره های تحلیلی مانند گزاره های ریاضی صرفا به این دلیل است که این دسته از گزاره ها نسبت این همانی را بیان می کنند. در خصوص این ادعا اشکالاتی مطرح شده است که شناخته شده هستند. مهمترین اشکال این است که اگر گزاره های ریاضی صرفا نسبت بین تصورات را بیان می کنند چرا در علم فیزیک به آنها نیاز است؟ اگر علم فیزیک در خصوص نسبت بین امور واقع پژوهش می کند، دلیلی ندارد به گزاره هایی تکیه کند که نسبت بین تصورات را بیان می کنند. اشکال دیگر مربوط به این ادعای رایج است که گزاره های تحلیلی بیانگر قراردادهای زبانی هستند. اگر تحلیلی ها ضروری هستند دیگر نمی توان آنها را بیانگر تعریفهای لفظی و قراردادی دانست. چون قراردادها ضرورتی ندارند و آگاهی از قراردادها نیز پیشین نیست. اینکه هر مجردی غیر متأهل است اگر گزارشی از معنای واژة مجرد در زبان فارسی باشد گزاره ای تجربی است و اگر گزارشی از اصل این همانی باشد دیگر صدق آن به قراردادهای زبانی بستگی ندارد.

به هر حال هدف از این نوشته کوتاه این نیست که از مشکلات مربوط به تقسیم گزاره ها به تحلیلی و ترکیبی بحث شود. هدف این است که به چند پرسش در مورد جایگاه این تقسیم در فلسفة هیوم اشاره شود. در این خصوص سه پرسش قابل طرح است.

1- آیا مشکلی که هیوم در مورد ضرورت علی مطرح می کند در مورد ضرورت منطقی نیز تکرار نخواهد شد؟

کوهن و داروین

پیش از کوهن رسیدن به صدق یا دست کم تقرب به آن هدف پژوهش علمی معرفی شده بود. اما کوهن وجود چنین هدف و غایتی را انکار می‌کند. او پیچیدگی و ظرافت حاصل از کار علمی را ناشی از تغییراتی اتفاقی و دفعی می‌داند و امکان برآمدن پیچیدگی از اتفاق را با تمسک به داروینیسم توضیح می‌دهد. از نظر او علم و تکنولوژی با تمام پیچیدگی‌ها و دستاوردهایی که دارند ممکن است «بدون برخورداری از هدفی معین»[i] تحقق یافته باشند. از نظر کوهن مهمترین جنبة بحث‌انگیز دیدگاه داروین این بود که او غایتمندی را در حوزة زیست‌شناسی نفی کرد. فرضیة تطور انواع و حتی ادعای برآمدن انسان از حیوان، پیش از داروین نیز مطرح شده بود. اما تا زمان داروین هنوز تطور انواع هدفمند تلقی می‌شد و از نظر کوهن ابداع داروین این بود که وجود هر گونه هدفی را انکار کرد. جمع‌بندی کوهن این است که

چند پرسش در مورد نامگرایی

در زبان نامهایی جزئی وجود دارند که مرجع آنها مشخص است. مثلا نام ارسطو به فیلسوف یونانی قبل از میلاد اشاره دارد. اما آیا نامهای کلی که موضوع قوانین علمی هستند نیز مرجع مشخصی دارند؟ پاسخ رئالیستها مثبت است. از نگاه رئالیستها جزئی های خارجی وجه اشتراکی دارند که مرجع واژه های کلی علمی است. بنابراین واژة کلی انسان معنای مشخصی دارد و این معنا از مرجع خارجی آن واژه حکایت می کند. اما نامگرایان معتقدند کلی ها صرفا نام هستند و نه تصوری از مضمون نامهای کلی در ذهن وجود دارد، نه این نامها مرجع مشخصی در خارج دارند. (در اینجا از مفهوم گرایی چشم پوشی می کنیم که معلوم نیست تعریف آن چیست و طرفدار آن کیست!)

ورزش رهبانی

تابستان امسال با جمعی از همکاران از جایی شبیه به یک دیر رهبانی دیدن داشتیم. فردی که واسطة این دیدار بود از راهبان قبلی دیر بود. او هنگامی که در مورد قوانین داخلی دیر صحبت می کرد توضیح داد که در این دیر ورزش کردن جرم است و اگر کسی در ورزشهای گروهی شرکت کند با او برخورد می شود. او که به ورزش فوتبال علاقة زیادی داشت می گفت:

مشکل منطقی پیش بینی در علوم انسانی

علوم تجربی امکان پیش بینی رویدادهای طبیعی را فراهم می کنند و از این نظر مدام در حال پیشرفت هستند. اما علوم انسانی مانند جامعه شناسی و روان شناسی در خصوص امکان پیش بینی رفتار جمعی و فردی انسانها موفقیت چندانی نداشته اند. به عنوان نمونه با اینکه علمی تجربی مانند هواشناسی در خصوص پیش بینی بارشها مدام در حال پیشرفت است، اما علم جامعه شناسی در پیش بینی وقوع جنگها نسبت به دوران باستان پیشرفت چندانی نداشته است. در خصوص علت چنین وضعیتی دو تحلیل وجود دارد. یک تحلیل این است که تفاوتی ماهوی بین علوم طبیعی و علوم تجربی وجود ندارد و از نظر منطقی پیش بینی رفتار انسان نیز ممکن است. اما از آنجا که انسان موجود پیچیده ای است، علوم انسانی در پیش بینی رفتار انسان به زمان بیشتری نیاز دارند. تحلیل دوم نیز این است که پیش بینی رفتار انسانها توسط متخصصان علوم انسانی اصلا از نظر منطقی محال است.

فیلسوفانی که پیش بینی رفتار انسان را ناممکن می دانند اغلب به دلایلی متفافیزیکی تمسک می کنند

حق مهاجرت

 

 

حق مهاجرت به این معناست که اگر بخشی از کرة زمین به هر دلیلی غیر قابل سکونت شد، ساکنین این حق را دارند که برای حفظ جان خود به بخشهای دیگر کرة زمین که قابل سکونت است منتقل شوند. فرض کنید به دلیل تغییرات آب و هوا کشور ژاپن زیر آب برود. در چنین وضعیتی مردم ژاپن حق مهاجرت دارند و سایر کشورها حق ندراند صرفا به دلیل آنکه ژاپنی ها ملیت متفاوتی دارند آنها را از حق سکونت بر روی زمین محروم کنند. همچنین اگر کشور ژاپن به دلیل جنگ داخلی نا امن شود، مردم ژاپن برای حفظ جان خود حق مهاجرت دارند و همة کشورهای جهان وظیفه دارند آوارگان ژاپنی را پذیرش کنند. در چنین وضعیتی نیز ممانعت از ورود آوارگان جنگی غیر اخلاقی و غیر انسانی است.

آیا اختلاف ما با غرب هسته ای است؟

 

 

 

 

 

 

 

 

 

زمانی که جرج گالووی

Galloway George عضو پارلمان انگلستان شد موفقیت او در جلب نظر رای دهندگان اتفاقی قلمداد شد. ولی به هر اتفاق بزرگی رخ داده بود. مجری برنامه ای معروف در شبکه ایرانی پرس تی وی موفق شده بود در انتخابات پارلمان انگلستان رقیبان خود را شکست دهد. همة کسانی که به او رای داده بودند می دانستند که او در حوزة سیاست مواضعی نزدیک به ایران دارد و به طور رسمی از اندیشة حاکم بر نظام سیاسی ایران دفاع می کند. البته گالووی بعدها از حزب کارگر اخراج شد. اما در چند روز اخیر با انتخاب جرمی کوربین Jeremy Corbyn  به ریاست حزب کارگر مشخص شد که پیروزی  گالووی نیز اتفاقی نبوده و اندیشة عدالت خواهی در غرب بسیار سریعتر از آنچه تصور می شد در حال رشد است. با این انتخاب یک شوک سیاسی در انگلستان رخ داده است. کوربین رئیس جدید حزب کارگر که پس از اعلام پیروزی با متانتی شبیه به یک قدیس پشت تریبون رفت،

صدق به عنوان یک ضرورت

صدق به عنوان یک ضرورت

در این نوشته قصد دارم از این ادعا دفاع کنم که نظریة صدق ارسطو یک ضرورت منطقی است. البته منظور این نیست که نظریة صدق او بیانگر یک گزارة تحلیلی است. بلکه منظور این است که این نظریه پیش فرض هر زبانی است و حتی زمانی که قصد داریم این نظریه را رد کنیم باز به ناچار به خود این نظریه تکیه می کنیم. بنابراین ضرورت در اینجا با ضرورتی که در اصل این همانی وجود دارد متفاوت است و به ضرورتی شباهت دارد که  دکارت برای کوجیتو در نظر می گیرد. دکارت در مورد کوجیتو استدلال می کرد که  حتی زمانی که آن را انکار می کنم باز می توانم بگویم که اگر انکار می کنم پس هستم. مشابه این مطلب در مورد نظریة صدق ارسطو نیز قابل طرح است. چون حتی برای انکار نظریة ارسطو باید نشان دهیم که ادعای او واقعیت ندارد و نقیض ادعای او صادق است.

 دفاع از ضرورت دیدگاه ارسطو را با معرفی اجمالی سه دیدگاه رایج در بحث از صدق آغاز می‌کنم.

عصر توهم و پیروزی هسته ای

عصر توهم جایگزین عصر اطلاعات است. در عصر توهم مجاز بر حقیقت چیره می شود و رسانه های مدرن می توانند هر پنداری را واقعی جلوه دهند. شبکه هایی که قرار بود از حقیقت پرده برداری کنند آن را می پوشانند و انکار می کنند و در عوض آنچه را می سازند به عنوان واقعیت عرضه می کنند. خبرسازی جایگزین خبررسانی می شود. شبکه های ارتباطی انسان ها را از هم و از جهان واقعی جدا می کنند و آنها را یکه و تنها در تار و توری که در محیطهای مجازی می بافند رها می کنند.

رسانه ها و شبکه های مجازی هیجان و عاطفه را نیز مدیریت می کنند.

فلسفه جنگهای غربی

فلسفة جنگ های مدرن

در مغرب زمین نخستین اندیشه‌ها پیرامون پدیدة جنگ در اساطیر بیان شده است. اساطیر یونان و روم گزارشی از جنگ دائمی خدایان با یکدیگر است. ژیژک می گوید: «ایلیاد که متن بنیادی غرب است با واژة خشم آغاز می شود.»[1] سیسرون در روم باستان در کتاب در باب تکالیف اخلاقی معتقد است بزرگترین خیر رسیدن به جاه و جلال و افزایش افتخار است. جلال گاهی حاصل اتفاق و بخت است. اما الهه بخت بی دلیل به کسی لباس اقتدار نمی پوشاند. او صرفا در برابر صفاتی مانند مردانگی و شجاعت کرنش میکند و به دلیران نظر دارد.[2]   هراکلیت می گوید: «ستیز پدر همه چیز و پادشاه همه است.