دکتر رضا صادقی

فلسفه علم و معرفت شناسی

دکتر رضا صادقی

فلسفه علم و معرفت شناسی

دکتر رضا صادقی
بایگانی
آخرین نظرات

۵۰ مطلب با موضوع «اجتماعی» ثبت شده است

انسان سنتی حد و مرزی دارد: حدی برای رفتار و  مرزی برای پندار. اخلاق و دین حد و مرز رفتار و پندار او را تعیین می کنند و او حد و مرز خود را می شناسد. اما انسان مدرن اخلاق را نسبی می داند و به تکثرگرایی  باور دارد. در دورة مدرن تکثرگرایی فقط در خصوص باورهای دینی مطرح نشد و نه تنها پارادایم های علمی را، که حتی نظامهای ریاضی و منطقی را نیز نسبی کرد. معنایش این نیست که انسان مدرن هیچ حد و مرزی نمی شناسد. دنیای مدرن نیز مرزهایی دارد که اغلب حقوقی و قراردادی هستند. مرزهای جغرافیایی نمونه ای از مرزهای قرادادی دوران مدرن هستند و این مرزها به اندازه ای مقدس تلقی می شوند که برای حفظ آنها باید جان داد.

لذا در دورة مدرن صدها جنگ برای حفاظت از حریم جغرافیایی کشورها بر پا شده است و در این دوره میلیونها سرباز برای محیطی که میهن نام دارد فدا شده اند. اما چرا مرزهای کشورها بیش از مرزهای دین و اخلاق تقدس دارند؟ چرا در دورانی که جنگ برای حفاظت از ارزشهای دینی یا اخلاقی ممنوع است، حفظ مرزهای میهن به اندازه ای اهمیت دارد که تولید و حتی کاربرد بمب هسته ای را نیز توجیه می کند؟ مگر نه اینکه مرزهای کشورها فقط روی نقشه ها وجود دارند.

در دورانی زندگی می کنیم که علم در تمام ابعاد حیات انسان تحول ایجاد کرده است. اما چرا علم در تعیین مرزهای کشورها و در توزیع جمعیت کره زمین هیچ دخالتی ندارد؟ چرا هیچ دانشمندی این جرات و جسارت را نداشته که یک مرزبندی علمی برای کشورهای جهان ارائه کند؟ مگر با کدام دلیل عقلی، علمی و یا اخلاقی می توان از میزان وسعت کشورهای کنونی یا از شیوة ترسیم مرزها دفاع کرد؟ آیا این تقسیم بندی علمی است؟ یعنی مثلا بر اساس میزان منابع و یا تعداد جمعیت تنظیم شده است؟ پاسخ منفی است.

از نظر تاریخی میزان وسعت کشورها یکی از اتفاقی ترین، تصادفی ترین و اعتباری ترین رویدادهای تاریخ است. این افسانة ایرانی که مرز ایران با پرتاب تیر از کمان تعیین شده است چندان هم خالی از حقیقت نیست و تقریبا در مورد همة کشورها صدق می کند. این افسانه بیانی از این حقیقت است که همیشه اموری مانند قول و قرار، قدرت بازوی یک جنگاور، جنس تیری که پرتاب شده و حتی جهت وزش باد در ترسیم مرزهایی که تا این اندازه مقدس تلقی می شوند نقش داشته اند.

با این حا ل اکنون میهن بیش از هر معبدی تقدس یافته است. کدام معبد تا این اندازه تقدس داشته که اگر بیگانه ای به مرزهای آن نزدیک شود با خطر مرگ روبرو شود؟ ورود و خروج از کدام معبد تا این اندازه کنترل می شده است؟ گویی اکنون کشورها بتهای مدرنی هستند که هر یک متولیان خود را دارند و میلیونها انسان به پای این بتها قربانی می شوند تا مبادا به ثروت و امتیازی که این بتها برای متولیان خود فراهم می کنند لطمه ای وارد شود. فقط سربازهای جوان نیستند که به پای این بتها قربانی می شوند. بیشترین آمار قربانی ها از کودکان گرسنه ای است که تنها گناهشان این است که در آن سوی مرزهای کشورهای ثروتمند متولد شده اند.

دنیای وارونه ای است. جای مجاز و حقیقت عوض شده است.  آن چه اعتباری و قراردادی است حقیقی و غیر قابل تغییر معرفی شده و اصول اخلاقی و دینی و حتی اصول عقلی اعتباری و متغیر تلقی شده اند.

 البته تقسیم کرة زمین به کشورهای مختلف برای توزیع امکانات کاری عاقلانه است که باید بر اساس موازین علمی انجام گیرد. ولی در این صورت دیگر مرزهای کشورها هیچ تقدسی نخواهند داشت. چون کشورهای مختلف مانند ناحیه های متعدد یک شهر خواهند بود. در این صورت دیگر هیچ توجیهی وجود ندارد که میلیونها انسان صرفا به دلیل وجود این مرزهای جغرافیایی از بین بروند.

 

۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۳ دی ۹۴ ، ۱۲:۴۳
رضا صادقی

با اینکه اغلب نظام سرمایه داری در پیوند با لیبرالیسم معرفی شده است، اما شوماخر اقتصاددان آلمانی در آثار خود دیدگاه متفاوتی دارد. او معتقد است اصول اقتصاد سرمایه داری آزادی انسانها را تهدید می کند. به عنوان نمونه در این نظام اصل بر بیشتر داشتن است و انسانها برای بیشتر داشتن بیشتر آزادی خود را از دست می دهند. نظام سرمایه داری نظامی مادی است که از آزادی انسانها هزینه می کند تا کالای بیشتری تولید شود. اما شوماخر معتقد است اگر انسانها به جای تلاش برای بیشتر داشتن اصل را بر کمتر داشتن و سادگی قرار دهند از نظر جسمی و روحی آزادی و استقلال بیشتری خواهند داشت. نظام سرمایه داری برای بیشتر داشتن به خشونت بر ضد طبیعت و بر ضد سایر کشورها متوسل می شود و استقلال و آزادی ملتهای دیگر را نیز نقض می کند. شوماخر  در برابر اقتصاد سرمایه داری از اقتصادی دفاع می کند که بر پایة دو اصل سادگی و نفی خشونت بنا شده است. در مکتب اقتصادی شوماخر آزادی روحی و فکری انسانها اصل است و انسانها نباید برای بیشتر داشتن به بردگانی مدرن تبدیل شوند که چرخ اقتصاد مدرن را می چرخانند.

او برای اینکه پیش فرضهای غیر اخلاقی اقتصاد مدرن را نشان دهد آن را با اقتصاد بودایی مقایسه می کند و می گوید: «طرفداران اقتصاد مدرن سطح زندگی را با مقدار مصرف اندازه می گیرند. از نگاه آنها انسانی که مصرف بیشتری دارد بهتر از انسانی است که مصرف کمتری دارد. در اقتصاد بودایی این فرض کاملا نامعقول است. چون مصرف صرفا ابزاری برای رفاه انسان است و هدف ما باید این باشد که بیشترین رفاه با کمترین مصرف فراهم شود. هر چه کار کمتری انجام دهیم زمان بیشتری برای خلاقیت هنرمندانه خواهیم داشت.»[1]

جنبه ای از آزادی که شوماخر به آن توجه دارد در لیبرالیسم مدرن مورد غفلت است. لیبرالیسم بیشتر به دنبال آزادی از دیکتاتوری است. اما آزادی سطوح والاتری  دارد. انسان مصرف گرا اسیر  کمپانی هایی است که تمام انرژی و وقت او را برای کار و مصرف بیشتر پیش خرید کرده اند. او هیچ وقت فرصت تجربة زندگی اصیل را نخواهد داشت. در نظام سرمایه داری رسانه ها شیوة زندگی انسانها را از کودکی بر پایه اصول مصرف گرایی تعیین می کنند و اغلب گزینة بدیلی در اختیار مخاطب قرار نمی دهند. برای خروج از چنین وضعیتی نمی توان منتظر تغییر فضای جامعه بود. صرفا به شهامتی فردی نیاز است. حتی در جوامع سرمایه داری نیز الگوهای زندگی ساده که جسارت شنا بر خلاف جریان آب را دارند کم نیستند. 

  اینجا یک معلم آمریکایی از تجربة شخصی خود در پیروی از مدل اقتصادی شوماخر می گوید و توصیه هایی شنیدنی  برای آزادی از سیطرة مصرف گرایی دارد. نمی دانم در بودیسم تا چه اندازه بر کار و تلاش تأکید شده است. اما در اسلام به همان اندازه که بر رهایی از مصرف گرایی تأکید شده است بر کار و تلاش و تولید نیز تأکید شده است. مفهوم زهد در اسلام  مصرف حداقلی را در کنار تولید و کارِ حداکثری قرار می دهد. 

 



[1] Fritz Schumacher , Small is Beautiful , 1973

http://www.greenleaf-publishing.com/content/pdfs/top50_schumacher.pdf

 


۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۱۵ دی ۹۴ ، ۱۱:۱۱
رضا صادقی

 

 

 

 

مقاله پیتر سینگر با عنوان «قحطی، ثروت و اخلاق»[1] که در سال 1972 منتشر شد متنی تأثیر گذار در حوزة فلسفه است که در ارتباط با آن آثار زیادی نگاشته شده است. سینگر در این مقاله به مخاطبین خود توصیه می کند برای خروج ازوضعیت نهیلیسم و رنج بی معنایی به اصول بشردوستانه بازگردند و برای نجات جان انسانهایی که همین الان به دلیل نداشتن غذای کافی در حال جان دادن هستند اقدام کنند. سینگر حتی اندیشة فلسفی پیرامون عدالت را تا زمانی که با اقدامی عملی همراه نباشد نوعی بی تفاوتی در قبال مرگ و رنج انسانهای دیگر می داند و برای همین مقاله خود را با این جمله آغاز می کند که: «اکنون که این مقاله را می نویسم، در نوامبر 1971، در شرق بنگال انسانهایی به دلیل نداشتن غذا، سرپناه و دارو در حال جان دادن هستند.»

۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۵ آذر ۹۴ ، ۱۴:۲۵
رضا صادقی

دو روز بعد از حوادث تروریستی پاریس می گذرد و هنوز اطلاعات زیادی در مورد عاملان این حوادث منتشر نشده است. اما از آنچه  تا امروز به شیوة قطره چکانی منتشر شده است تا حدودی می توان کارکرد این حوادث در حل بحرانهای کنونی غرب را حدس زد.  وجود یک گذرنامه از آوارگان سوری در نزدیکی جسد یکی از تروریستها با یک اسم عربی تنها اخباری است که دو روز بعد از حوادث پاریس در رسانه ها منعکس شده است. نتیجه کاملا روشن است. مرزها به روی آوارگان بسته می شود و

۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۴ آبان ۹۴ ، ۱۵:۵۸
رضا صادقی

همة همکاران از علی خاطرة خوبی دارند.  دانشجویی با اخلاق بود و فلسفه را نیز جدی می گرفت. در فلسفه به دنبال دغدغه های شخصی خود بود. بیشتر وقتها ساکت بود و شخصیتی درونگرا داشت. شاید برای همین و شاید هم برای اینکه دوست داشت بحثهای فلسفی را کاربردی کند، در مقطع ارشد رشته روانشناسی را انتخاب کرد و با رتبه ای بالا قبول شد.

علی گیاهخوار بود. یک بار مطلبی در دفاع از گیاهخواری به من داد که در آن به صورت طنز یا جدی نوشته بود چهارپایان از نگاه داروین پسرعموهای ما هستند و کشتن و خوردن پسر عمو کاری غیر اخلاقی است. اما باکتری ها هم طبق نظر داروین اجداد ما هستند.  آیا ما حق داریم اجداد خود را با مواد ضد عفونی کننده به قتل برسانیم؟

دیشب یکی از دوستانش و شاید تنها دوستی که در دانشکده داشت خبر داد علی شب عاشورای پارسال در تنهایی و تاریکی اتاقش گرفتار گازگرفتگی شده است و از دنیا رفته است. روحش شاد . 

 

۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۴ آبان ۹۴ ، ۰۷:۲۳
رضا صادقی

هیوم در بخش اول پژوهشی دربارة فهم بشر از انواع فلسفه بحث می کند.

در این بخش هیوم دو نوع فلسفه را معرفی می کند و تفاوتهای آنها را توضیح می دهد.

فلسفه ی نوع اول انسان را به عنوان موجودی کنشگر معرفی می کند که متأثر از عواطف خویش است. این فلسفه به تمایز رذیلت-فضیلت توجه دارد و از شعر و بلاغت بهره می گیرد تا انسانها را به راستی و وفا دعوت کند.

در مقابل نوع دیگری از فلسفه وجود دارد که انسان را به عنوان موجودی عقلانی معرفی می کند و اصول حاکم بر فهم انسان را بیان می کند. این نوع فلسفه مورد توجه عموم نیست. اما مورد توجه

۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۳ آبان ۹۴ ، ۱۰:۱۹
رضا صادقی

تابستان امسال با جمعی از همکاران از جایی شبیه به یک دیر رهبانی دیدن داشتیم. فردی که واسطة این دیدار بود از راهبان قبلی دیر بود. او هنگامی که در مورد قوانین داخلی دیر صحبت می کرد توضیح داد که در این دیر ورزش کردن جرم است و اگر کسی در ورزشهای گروهی شرکت کند با او برخورد می شود. او که به ورزش فوتبال علاقة زیادی داشت می گفت:

۰ موافقین ۰ مخالفین ۱ ۰۸ مهر ۹۴ ، ۱۲:۱۶
رضا صادقی

علوم تجربی امکان پیش بینی رویدادهای طبیعی را فراهم می کنند و از این نظر مدام در حال پیشرفت هستند. اما علوم انسانی مانند جامعه شناسی و روان شناسی در خصوص امکان پیش بینی رفتار جمعی و فردی انسانها موفقیت چندانی نداشته اند. به عنوان نمونه با اینکه علمی تجربی مانند هواشناسی در خصوص پیش بینی بارشها مدام در حال پیشرفت است، اما علم جامعه شناسی در پیش بینی وقوع جنگها نسبت به دوران باستان پیشرفت چندانی نداشته است. در خصوص علت چنین وضعیتی دو تحلیل وجود دارد. یک تحلیل این است که تفاوتی ماهوی بین علوم طبیعی و علوم تجربی وجود ندارد و از نظر منطقی پیش بینی رفتار انسان نیز ممکن است. اما از آنجا که انسان موجود پیچیده ای است، علوم انسانی در پیش بینی رفتار انسان به زمان بیشتری نیاز دارند. تحلیل دوم نیز این است که پیش بینی رفتار انسانها توسط متخصصان علوم انسانی اصلا از نظر منطقی محال است.

فیلسوفانی که پیش بینی رفتار انسان را ناممکن می دانند اغلب به دلایلی متفافیزیکی تمسک می کنند

۰ موافقین ۰ مخالفین ۱ ۰۵ مهر ۹۴ ، ۰۹:۴۳
رضا صادقی

این خردسال معصوم حرفهای زیادی برای گفتن دارد. از جمله این که در دورانی که ادعا می شود پایان تاریخ است و عقل به کمال رسیده است، هنوز مرزهایی وجود دارد که انسانها را از یکدیگر جدا می کند و هنوز محل سکونت انسانها معیار حق حیات است.

سعید بن حسن می‌گوید امام باقر علیه‌السلام از من سؤال کرد: آیا یکی از شما از اموال برادر خود برای رفع نیازهایش بر می‌دارد.

پاسخ دادم: چنین کاری در بین ما سابقه نداشته است. امام باقر علیه‌السلام فرمودند:‌ پس خبری نیست. گفتم: پس ما هلاک شده ایم. حضرت فرمودند: در چنین مردمی هنوز عقل کامل نشده است. [1]



[1]سَعِیدِ بْنِ الْحَسَنِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه‌السلام:‏ أَ یَجِی‏ءُ أَحَدُکُمْ إِلَى أَخِیهِ فَیُدْخِلُ یَدَهُ فِی کِیسِهِ فَیَأْخُذُ حَاجَتَهُ فَلَا یَدْفَعُهُ فَقُلْتُ مَا أَعْرِفُ ذَلِکَ فِینَا فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه‌السلام: فَلَا شَیْ‏ءَ إِذاً قُلْتُ فَالْهَلَاکُ إِذاً فَقَالَ: إِنَّ الْقَوْمَ لَمْ یُعْطَوْا أَحْلَامَهُمْ بَعْدُ

 الکافی، ج‏2، 174


۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۵ شهریور ۹۴ ، ۱۲:۵۸
رضا صادقی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

زمانی که جرج گالووی

Galloway George عضو پارلمان انگلستان شد موفقیت او در جلب نظر رای دهندگان اتفاقی قلمداد شد. ولی به هر اتفاق بزرگی رخ داده بود. مجری برنامه ای معروف در شبکه ایرانی پرس تی وی موفق شده بود در انتخابات پارلمان انگلستان رقیبان خود را شکست دهد. همة کسانی که به او رای داده بودند می دانستند که او در حوزة سیاست مواضعی نزدیک به ایران دارد و به طور رسمی از اندیشة حاکم بر نظام سیاسی ایران دفاع می کند. البته گالووی بعدها از حزب کارگر اخراج شد. اما در چند روز اخیر با انتخاب جرمی کوربین Jeremy Corbyn  به ریاست حزب کارگر مشخص شد که پیروزی  گالووی نیز اتفاقی نبوده و اندیشة عدالت خواهی در غرب بسیار سریعتر از آنچه تصور می شد در حال رشد است. با این انتخاب یک شوک سیاسی در انگلستان رخ داده است. کوربین رئیس جدید حزب کارگر که پس از اعلام پیروزی با متانتی شبیه به یک قدیس پشت تریبون رفت،

۰ موافقین ۰ مخالفین ۱ ۲۴ شهریور ۹۴ ، ۱۳:۱۵
رضا صادقی