شهید مطهری و استخاره

شهید مطهری در مورد استخاره می فرمایند:

«من خودم استخاره‏ می‏کنم و مخالف با آن نیستم، ولی بهتر این است که هر کسی خودش استخاره‏ کند. حتی بعضی می‏گویند استخاره کسی برای کس دیگر درست نیست و هر کس‏ خودش باید استخاره کند، نه اینکه علماء یکی از وظایفشان استخاره کردن‏ است. ما این را باید بدانیم که به هر حال اینها به اسلام مربوط نیست.» (خاتمیت، ص 96)

در خصوص این سخن شهید مطهری توجه به چند نکته اهمیت دارد:

1-       استخاره در لغت به معنای طلب خیر است. روشن است که طلب خیر از خداوند و دعا و توسل برای رفع حیرت و دو دلی نه تنها هیچ منعی ندارد، بلکه به آن امر نیز شده است. اما اکنون در جامعه ما استخاره به معنای دعا و طلب خیر نیست.

2-      در مورد شیوه رایج استخاره باید توجه داشت که در  قرآن آیه ای وجود ندارد که نشان دهد قرآن برای استخاره است و هیچ روایتی هم نیست که نشان دهد پیامبر اکرم یا ائمه اطهار برای کارهای روزمره خود با قرآن مکتوب و یا تسبیح استخاره می کردند. (احتمالا در زمان پیامبر اکرم تسبیح وجود نداشته و به طور قطع شکل مکتوب قرآن هم به گونه ای نبوده که با آن بتوان استخاره کرد.)  در جایی نیز نقل نشده که اصحاب پیامبر و یا شیعیان ائمه اطهار برای استخاره به ایشان رجوع کنند.

3-      در زمان پیامبر اکرم با اینکه باب وحی و علم غیب باز بود، اما مسلمانان وظیفه داشتند در امور شخصی خود بر اساس تعقل و تحقیق و مشورت تصمیم بگیرند و در زمان ائمه اطهار نیز این طور نبود که اصحاب برای تصمیم در مورد ازدواج، خرید خانه و سایر امور روزمره، به علم غیب معصومین تمسک کنند. نمونه هایی از تمسک به علم غیب که نقل شده است برای اثبات نبوت یا امامت است و نه برای تأمین یک زندگی بی دردسر دنیایی بدون آزمون و خطا. حتی خود معصومین نیز در زندگی روزمره خود به شیوه های عادی تصمیم گیری تکیه می کردند و سختی هایی که پیامبر اکرم و امیر المومنین در جنگها متحمل شدند به این دلیل بود که برای تصمیم گیری از ابزارهای متعارف استفاده می کردند.  

4-       در دوران غیبت نیز انسانهای متقی و مهذب با دعا و توسل و توجه به غیب حقایقی را متوجه می شوند. آنها ممکن است این حقایق را از طریق گشودن قرآن کریم متوجه شوند. فرض کنیم در صحت استخاره تردیدی نباشد و استخاره بابی مفتوح به جهان غیب باشد. اما هنوز در اینکه تصمیم گرفتن با کمک استخاره مطابق سنت باشد تردید است. باز فرض کنیم استخاره موجب وهن قرآن کریم نشود و روایاتی که از تفال به طور مطلق و یا تفال با قرآن نهی کرده اند نیز شامل استخاره نشوند. اما این احتمال هست که عمل به استخاره در برابر آیات و روایاتی باشد که دعوت به تعقل و تحقیق و مشورت می کنند. سنت پیامبر اکرم و ائمه اطهار بر این اساس است که انسان موظف است به  توکل و توسل و دعا به درگاه حضرت حق و بعد از آن باید بدون رجوع به راههای غیر عادی، بار مسئولیت تصمیمهای خود را به دوش بکشد.

5-      با این حال در هر کاری استخاره به معنای طلب خیر و دعا مورد سفارش است. یعنی در هر کاری و در هر حالی قبل از تعقل و تحقیق، در حین آن و بعد از آن باید از خداوند خواست که آنچه را خیر است مقدر کند.  همان گونه که دعای بدون تلاش به انجام نمی رسد  استخاره (به معنای طلب خیر ) بدون تعقل و تلاش و تحقیق نیز بی سرانجام است.