التصویر ممنوع

 

پیش از اینکه گوشی ها مجهز به دوربین شوند این عبارت اطراف کعبه زیاد نوشته شده بود و شنیده می شد که "التصویر ممنوع". در برخی از مذاهب تصویر و نقاشی حرام است. اما خادمان حرم به دلیل حرمت تصویر مانع این کار نمی‌شدند. آنها بیشتر نگران به هم خوردن آرامش و فضای معنوی اطراف کعبه بودند و اگر نور فلش دوربینی را می‌دیدند با سماجت آن را پیدا می کردند و تمام فیلمهای دوربین را پاک می کردند. اما از زمانی که هر گوشی یک دوربین شد دیگر رشته کار از دست آنها خارج شد و  تصویر و فیلم گرفتن از کعبه نیز عادی شد. اکنون برخی از زائران در هنگام طواف با خانواده یا دوستان نیز تماس تصویری دارند.

تصویر از پدیده‌ها راززدایی می کند. در دنیای بدون تصویر اینکه در بهار یک چوب‌ خشک پر از شکوفه های رنگی و عطری می‌شود یک معجزه است. این پدیده از عصایی که اژدها می‌شود عجیب تر و مانند کعبه رازآمیز و مقدس است. آشنایی با فتوستنز و آگاهی از اینکه نور و اکسیژن و آب در تحقق چنین پدیده‌ای دخالت دارند، شگفتی آن را کاهش نمی‌دهد و هزار برابر می‌کند. اما مشاهده تصاویر این پدیده در شبکه ها و گوشی‌ها و سایت‌ها آن را به یک پدیده تکراری و دم دستی و عادی تبدیل کرد. دنیای پر از تصویر یک دنیای بی معنا و بدون راز است. همه چیز عادی است و هیچ شگفتی و هیجانی در آن نیست.

اکنون تصاویر بخشی از زندگی ما هستند و با اینکه قواعدی حقوقی و اخلاقی دارند، اما قابل حذف و منع و تحریم نیستند. اما هر فردی در کنار قواعد اجتماعی و اخلاقی که باید رعایت کند،  می‌تواند برای خودش قواعدی شخصی داشته باشد. تصاویر شکوفه ها در گوشی شما شگفتی دیدن شکوفه ها و راز و تقدس آنها را نابود می کند. اگر خودتان را از دیدن تصویر  شکوفه های بهاری محروم کنید نزدیک بهار برای دیدن نخستین شکوفه ها لحظه شماری می کنید. یا اگر در قواعد شخصی خودتان نگاه کردن به تصویر نوزدان و کودکان را حرام بدانید، بر خود واجب می دانید به چهره خود آنها نگاه کنید. اگر در دنیای شما تصویری از کودکان نباشد با دیدن خود آنها از رازی که در روشنایی چشم‌های آنهاست مست می شوید. حتی یک نفر ممکن است هنگام دیدار پدر و مادر و  طواف به دور آنها بگوید: "التصویر ممنوع". دست کم در قواعد شخصی خودتان دیدن تصویر دریا را  حرام بدانید تا مجبور باشید برای دیدن دریا کیلومترها رانندگی کنید. تصویر دریا لذت و شگفتی دیدن خود دریا را از شما می گیرد. تصاویر معنا و هیجان و لذت دیدن خود جهان را از ما می گیرند.

تصاویر را نیز مانند واژه ها باید شست.
تصویر باید خود باد، تصویر باید خود باران باشد. 

 

واژه ها را باید شست واژه باید خود باد، واژه باید خود باران باشد
واژه ها را باید شست واژه باید خود باد، واژه باید خود باران باشد

فرزندان خدا

یونانی ها خود را از نسل خدایان می دانستند. اما قرآن اهل کتاب را نیز متهم می کند که خود را فرزند خدا می دانند. 

البته یهودیان و مسیحیان با صراحت چنین ادعایی را ندارند. اما نشانه‌هایی از این ادعا در متون آنها وجود دارد. در تورات بعد از بیان داستان خلقت انسان، با ابهام از نسل خدایان نیز سخن به میان آمده است. "چون آدمیان شروع کردند به زیاد شدن بر روی زمین و دختران برای ایشان متولد گردیدند، پسران خدا دختران آدم را دیدند که نیکومنظرند و از هر کدام که خواستند زنان برای خویش می گرفتند." (پیدایش، 6:3) آیا پیدایش قوم برگزیده حاصل این ازدواج است؟

در عهد جدید نیز خدا بیشتر با عنوان پدر آسمانی معرفی می‌شود و برخی از فیلسوفان مسیحی با صراحت نسبت انسان با خدا را نسبت پدر و فرزندی می‌دانند. به عنوان نمونه لایب‌نیتز می‌نویسد: "هر روح در محدودة خویش الوهیت کوچکی به شمار می‌رود. از این روست که ارواح قادرند وارد نوعی اجتماع با خداوند شوند و نسبت خداوند به آنها نه فقط مثل نسبت مخترع به ماشین خود ... بلکه همچنین مانند نسبت سلطان به رعایای خود و حتی مانند نسبت پدر به فرزندان خویش است" (لایب نیتز، ۱۳۷۲، ۱۸۴)

دلایل قرآنی در رد انسان‌خدایی صورت منطقی مشترکی دارند. در تمام این دلایل به ضعف‌ها و نقص‌های انسان اشاره می‌شود. خدایی برازندة کسی است که در وجود خود نیازمند به چیزها نباشد. خدایی که چیزها را خلق کرده است باید از خلقت خود آگاهی کامل داشته باشد و بر آن مسلط باشد. اما رویدادهایی که باعث رنج و مرگ انسان می‌شود خارج از سیطره و یا آگاهی اوست.

در قرآن مهم‌ترین آیات توحیدی با نفی الوهیت انسان همراه هستند. در سورة توحید وحدت خداوند با نفی صفات انسانی همراه می‌شود. اینکه خداوند زاده نمی‌شود و نمی‌زاید به معنای نفی الوهیت انسان است. در آیات توحیدی سورة بقره نیز بعد از بیان یکتایی خداوند ضعف‌های انسانی مانند چرت و خواب و مرگ و جهل و خستگی از خداوند نفی شده است. در چند آیة بعد ناتوانی نمرود در تغییر جهت طلوع خورشید دلیلی بر نفی الوهیت اوست و سپس انسانی که توحید را پذیرفته است زنده کردن پرندگان را که فعلی خدایی است تجربه می‌کند. این فراز از آیات زنده کردن مردگان را که ادعای نمرود بود به ابراهیم نسبت می‌دهد. این پایان خوش برای انسانی که بندگی را پذیرفته است نشان می‌دهد اشارة آیات قبلی به جهل و مرگ انسان از سر بدخواهی و برای تحقیر او نیست. ضعف و نیاز و بندگی حقیقتی است که انسان با پذیرش آن می‌تواند صفات الهی را بشناسد و با تقرب به او رنگی الهی بیابد.

نقش برجام در شرطی کردن اقتصاد ایران

سگ پاولف الگوی موفقی در روش تربیت انسان مدرن بود و به شیوه‌ای گسترده به کار گرفته شد. مهمترین کشف پاولف این بود که اگر برای مدتی هنگام غذا دادن به سگ صدای زنگ به گوش برسد، پس از آن صدای زنگ به تنهایی باعث تشرح بزاق می‌شود. با این الگو می‌توان انسان‌ها را شرطی کرد و با محرک و پاسخ عادت‌های رفتاری آنها را تنظیم کرد. در تبلیغات، کارتون‌ها و بازی‌های رایانه‌ای به شک گسترده‌ای از این الگو استفاده می‌شود و انسان‌ها شرطی می‌شوند. انسانی که شرطی می‌شود بر اساس عادت رفتار می‌کند. عقل و تفکر و آزادی در رفتار ناشی از عادت نقش زیادی ندارند.

کشورها را نیز می‌توان بر اساس مدل سگ پاولف شرطی کرد. اگر بتوان اقتصاد یک جامعه را شرطی کرد، می‌توان نبض اقتصاد آن جامعه را در دست گرفت. ترشح بزاق سگ با صدای یک زنگ به این معناست که بدون هیچ هزینه‌ای می‌توان هیجان ایجاد کرد. اقتصادی که شرطی می‌شود گرفتار چرخه‌ای از عادت‌ها می‌شود و ممکن است با صدای یک زنگ رشد کند و با صدای یک زنگ سقوط کند. در چنین اقتصادی آزادی و عقلانیت حاکم نیست. اقتصادی که شرطی می‌شود با شنیدن یک جمله به هم می‌ریزد. شرطی کردن یک اقتصاد شکل پنهانی از استعمار و سلطه و اشغال است.

اقتصادی که آزاد باشد به واقعیت‌ها و اتفاقات خارجی واکنش نشان می‌دهد. اقتصادی که شرطی می‌شود به سخنان و امضا و قهر و آشتی دیگران واکنش نشان می‌دهد. در دنیای امروز مذاکره و ارتباط اقتصادی لازم است. اما اقتصاد نباید شرطی شود. اکنون واژه برجام به صدای زنگی تبدیل شده است که در بازار هیجان ایجاد می‌کند و مخالفین و موافقین برجام در شرطی شدن اقتصاد ایران به یک اندازه مقصر هستند. این واژه  باید از ادبیات اقتصادی و سیاسی حذف شود، تا رفتار بازار عقلانی شود و منتظر شنیدن صدای زنگ نباشد.

ترامپ در چند ماه آخر دیگر با هیچ سخنی نمی‌توانست اقتصاد ایران را تحت تأثیر قرار دهد. بایدن برای اینکه گرفتار وضعیت مشابهی نشود و تسلط خود بر اقتصاد ایران را بازسازی کند مجبور است به برجام برگردد. اکنون برجام به ابزاری برای شرطی کردن اقتصاد ایران تبدیل شده است. گرچه بازگشت رئیس جمهور جدید به برجام باعث رشد ارزش ریال (ترشح بزاق) می‌شود، اما بار دیگر این قدرت را به او می‌دهد که با یک جمله (صدای زنگ) بتواند ارزش ریال را نصف کند.