آیا فلسفه مادر علوم است؟

آیا فلسفه مادر علوم است؟

دانش تجربی روشی دارد که در خود آن دانش از آن بحث نمی‌شود و در فلسفه از آن بحث می‌شود. همچنین  هر شاخه ای از دانش پیش‌فرضهایی وجودشناختی  دارد که برای اثبات آنها به بحثهای فلسفی نیاز است. لذا اغلب گفته شده که فلسفه مادر علوم است. گاهی نیز در دفاع از فلسفة مدرن گفته شده که پیدایش علوم جدید ناشی از پیدایش فلسفة جدید است‌. اما یک مشکل وجود دارد. تاریخ فلسفة جدید محل نزاع نظام‌های فلسفی متعدد و ناسازگار با یکدیگر است. علم مدرن فرزند کدام یک از آنهاست؟ آیا بیکن تجربه‌گرا پدر علوم جدید است یا دکارت عقل‌گرا؟ آیا فلسفة هیوم که اعتبار استقرا و قیاس را نفی می‌کند می‌تواند عامل رشد علوم جدید باشد؟ یا فلسفة کوهن که مبنای عقلانی علوم تجربی را تضعیف می‌کند و با برابر دانستن نظام خورشیدمرکزی با نظام زمین‌مرکزی، در برابر نهاد علم قرار دارد؟ چگونه می‌توان گفت چنین فلسفه‌ای مادر علوم است؟

نسبت اندیشة کوهن با شرک مسیحی

 

نسبت اندیشة کوهن با شرک مسیحی

لین وایت : «ما، امروز، مانند گذشته، همچنان، به صورت بسیار گسترده‌ای، در متن اصول موضوعة مسیحی زندگی می‌کنیم.»^[1]

 

جامعه‌شناسان شناخت تأکید دارند که برای درک هر اندیشه‌ای نخست باید به زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و دینی آن توجه داشت. اندیشه‌های نظری در خلأ پدید نمی‌آیند و تحت تأثیر مناسبات اجتماعی قرار دارند. این مطلب در مورد فلسفة علم تامس کوهن نیز صدق می‌کند. به عنوان نمونه اغلب گفته شده دفاع او از نقش قرون وسطی در تحقق انقلاب علمی^[2]، دفاع از پارادایم‌های منسوخ و به طور خاص برابر کردن ارزش نظام زمین مرکزی با نظام خورشید مرکزی او را به وکیل مدافع کلیسا تبدیل می‌کند. با این حال به نظر می‌رسد جانبداری از کلیسا صرفا در دفاع از زمین‌مرکزی یا پذیرش نقش قرون وسطی در تحقق انقلاب علمی خلاصه نمی‌شود.^[3] ریشه‌های قرون‌ وسطایی دیدگاه کوهن بسیار عمیق‌تر است.

کوهن و مقایسة کار علمی با بازی جورچین

کوهن و مقایسة کار علمی با بازی جورچین

تامس کوهن در کتاب ساختار انقلابهای علمی کار علمی را به حل معما تشبیه می‌کند. او مدعی است کمتر پژوهشی است که به نیازهای حیاتی انسان مربوط باشد و در نهایت پژوهش‌های دانشمندان را به بازی جورچین تشبیه می‌کند.[1] بازی جورچین صرفا کودکان را در یک دور باطل سرگرم می‌کند و آنها باید مطابق با قواعد بازی به جوابی که از قبل مشخص شده است، برسند. از نظر من این نگاه کوهن به دانش و دانشمند منصفانه نیست و او به دانش و دانشگاه نگاهی تحقیر‌آمیز دارد. با این حال زمینه‌هایی وجود دارد که طرح نگاه کوهن و پذیرش آن را ممکن کرده است و این تلقی را ایجاد کرده است که دست کم بخشی از پژوهشهای علمی، سرگرمی نخبگان جامعه است.

نسبت فلسفه و علم

فلسفة علم عنوانی است که از ترکیب عقل فلسفی با علم تجربی ساخته شده است. این عنوان هم به جایگاه عقل در شناخت تجربی اشاره دارد و هم به نقشی که فلسفه در تاریخ معرفت بشری بر عهده داشته است. نیاز تجربه و عقل به یکدیگر متقابل است و این دو و محتوای حاصل از آنها در تفاهم و ترابط با یکدیگر رشد خواهند کرد.

چند نکته پیرامون سخنرانی استاد مصطفی ملکیان در دانشگاه اصفهان

سه شنبه شانزدهم اردیبهشت ماه، انجمن علمی گروه فلسفه دانشگاه اصفهان میزبان استاد مصطفی ملکیان با موضوع سخنرانی «اخلاق متجددانه» بود. ایشان بحث خود را با اشاره به اهمیت مقولة اخلاق در جامعة بشری آغاز کردند و به شش پرسش در اخلاق مدرن اشاره کردند که از نظر ایشان در اخلاق سنتی با صراحت به آنها توجه نشده است. اینکه چرا باید اخلاقی زندگی کنیم؟ آیا اخلاق برای خود انسان است و یا اینکه در اخلاق تقدم با دیگران است؟ آیا نتیجة اخلاق در این دنیاست یا در آخرت؟ نسبت اخلاق با عقل چیست؟ و در نهایت با توجه به حضور نظام های اخلاقی مختلف در جوامع کنونی چه راهی برای حفظ همبستگی اجتماعی وجود دارد. آقای ملکیان ترجیح دادند پنج پرسش نخست را با اجمال مرور کنند و بحث اصلی خود را به پرسش ششم اختصاص دادند.

نقدی بر سخنان استاد مصطفی ملکیان در خصوص اخلاق و ازدواج

چندی است در محیط اینترنت بحث هایی در خصوص اخلاقی بودن نهاد ازدواج مطرح شده است. آغاز این بحث ها نقل قولی بود از استاد مصطفی ملکیان در خصوص غیر اخلاقی بودن نهاد ازدواج که در فضای مجازی منتشر شد. هر چند گفته شده که ایشان در این خصوص در آینده توضیح خواهند داد، اما به هر حال در سخنانی که از ایشان نقل شده است چهار دلیل در خصوص غیر اخلاقی بودن نهاد ازدواج و تولد فرزند بیان شده است و این دلایل را می توان به طور جداگانه ارزیابی کرد. در این نوشتار نکاتی انتقادی را یادآور خواهیم شد که صرفا به دلایلی مربوط می شود که اکنون در سطح فضای مجازی منتشر شده است. نخست خلاصة دلایلی را که نقل شده است مرور می کنیم:

پرسش و پاسخ دانشجویی در خصوص ماهیت قرآن کریم

پرسش: برخی از روشنفکران مسلمان معتقدند الفاظ قرآن سخن خداوند نیست. از نظر آنها الفاظ قرآن از پیامبر است و ایشان این الفاظ را برای بیان حقایقی که دیده اند انتخاب کرده اند. یعنی فقط معانی آیات قرآن وحیانی است.

- پاسخ چنین پرسش هایی را ابتدا باید در خود قرآن جستجو کرد. خود قرآن چنین ادعایی را رد می کند. در قرآن تصریح شده که اگر پیامبر کلمه ای به سخنان خداوند اضافه کند زنده نمی ماند. «وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَیْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِیلِ‌لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْیَمِینِ‌ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِینَ‌[۱]

در این آیه متکلم خداوند است و مخاطب نیز انسان هایی هستند که قرار است سخنان خداوند را از زبان پیامبر بشنوند. تقریبا همین فضا بر کل قرآن حاکم است و قرآن تنها متنی است که در آن متکلمی فوق بشری حضور دارد و با انسان سخن می گوید. واژه قل در قرآن زیاد به کار رفته است تا معلوم شود الفاظ قرآن نیز وحی الهی است.

پرسش: استدلال آنها این است که ادبیات قرآن و الفاظ و مثال هایی که در آن به کار رفته است با روحیات شخصی پیامبر تناسب دارد. مثلا پیامبر تاجر و ساربان بوده و در متن قرآن نیز از الفاظ ساربانی و تجاری مثل راه، راهزن، تجارت و سود استفاده شده است.

حدود آزادی در دیدگاه شهید مطهری (4): نسبت دین و آزادی

یکی از بحث هایی که درباره آزادی در جامعه ما مطرح است، مسئله رابطه «دین و آزادی» است. اینکه آیا الزام‏های دینی با آزادی انسان ستیزی ندارند؟ و اینکه آیا عبودیت و بندگی انسان با آزادی سازگار است؟ اینها مسائل و پرسش‌هایی هستند که این نوشتار در پاسخ بدان‌ها مسطور شده است.

حدود آزادی در دیدگاه شهید مطهری (3): آزادی عقیده با حبس اندیشه هرگز!

 در این سلسله نوشتار برآنیم تا به تبیین مفهوم آزادی و حدود آزادی از دیدگاه متفکر فرزانه، استادِ شهید مرتضی مطهری بپردازیم. در این بخش، به بیان تفاوت «آزادی اندیشه» و «آزادی عقیده» خواهیم پرداخت و با تکیه بر بیان استاد شهید روشن خواهد شد که تعصبات و احساساتی که در عقیده نهفته‌اند، مانع آزادی حقیقی اندیشه می‌شوند و برای ساحت اندیشه نامفید و بلکه مضرند.

حدود آزادی در دیدگاه شهید مطهری (2): تفاوت مفهومی و کارکردی «آزادی» در اسلام و غرب

در بخش نخستین از این سلسله، به جهت‌گیری متفاوتی که آزادی در اندیشه اسلامی در مقایسه با آزادی در مفهوم لیبرالیستی دارد اشاره شد. در این بخش به تفاوت بنیادین تعریف آزادی در اندیشه اسلامی و اندیشه غربی پرداخته و به این نقطه می‌رسیم که «دموکراسی لیبرال» و «مردم سالاری دینی» نتایجی برآمده از همین دو دیدگاه متفاوت به انسان و به مفهوم آزادی هستند.