درآمد حلال و پاکیزه در شغل استادی

 

یکی از اساتید می گوید در خانه از من می پرسند: "این نانی که می آوری سر سفره حلال است؟ تو که بیشتر سال تعطیل هستی و در روزهای کاری هم فقط دو ساعت تدریس داری!"

پاسخ روشن است. ثروتی که مطابق قوانین (شرعی و حقوقی) کسب شود حلال است.

البته ثروت حلال ممکن است پاکیزه نباشد. چون پاکیزگی یک مفهوم تشکیکی است.

 یک خط عمودی را فرض کنید که تولید در بالای آن و سرقت در پایین آن قرار دارد. ثروت حاصل از تولید پاکیزه و حلال است و ثروت حاصل از سرقت حرام و ناپاک است. اما بین تولید و سرقت مراتبی از پاکیزگی وجود دارد. قمار و ربا به سرقت نزدیک هستند. چون قمارباز یا رباخوار نیز مانند سارق بدون اینکه کاری انجام دهند ثروت دیگران را تصاحب می کنند.

 در حقوق شرعی نام این شیوه اکل مال بالباطل است. یعنی انسان عاطل و باطل بگردد و از جیب دیگران ارتزاق کند. (لاتأکلوا اموالکم بینکم بالباطل) در برابر اکل مال بالباطل رزق حلال و طیب قرار دارد. اللهم ارزقنا رزقا حلالا طیبا.

خرید و فروش دلار و بیت کویین نیز راهی برای تصاحب ثروت دیگران است و ثروت حاصل از این کار حتی اگر حلال و مطابق قوانین باشد، چندان پاکیزه نیست. حتی مشارکت در بورس نیز بر خلاف تبلیغاتی که می شود، مشارکت در تولید نیست و افرادی در بورس فعال هستند که با شگردهایی خاص ثروتی را که در خرید و فروش سهام بورسی می چرخد، تصاحب می کنند. این شیوة تصاحب ثروت نیز اگر حلال باشد، پاکیزه نیست. ثروت حاصل از تبلیغات در صفحه های شخصی، اجارة مسکن و خرید و فروش کالاها نیز بین سرقت و تولید قرار دارند و به پاکیزگی ثروت حاصل از تولید نیستند.
ثروت حاصل تدریس در بخش خدمات طبقه بندی می شود.  ثروت حاصل از خدمات وقتی حلال و پاکیزه است که مطابق قرارداد رفتار شود. هر گونه کم کاری در برگزاری کلاسها و راهنمایی دانشجویان و تقلب در نگارش مقالات و نخواندن برگه های امتحانی باعث می شود ثروت حاصل از استادی حرام شود. رایج ترین کم کاری در بین استادان عدم حضور در ساعات کاری است. طبق قراردادی که اساتید با دانشگاه امضا می کنند حضور فیزیکی 40 ساعت در هفته الزامی است. اما این قرارداد فقط روی کاغذ است و به آن عمل نمی شود.

پاکیزگی ثروت استادی نیز تشکیکی است و به میزان جدیت و تلاش و وجدان کاری استاد بستگی دارد. نقش تدریس استاد در حل مشکلات جامعه و تحول مستمر در محتوا و روشهای تدریس بخشی از معیارها برای تعیین میزان پاکیزگی ثروت استادی است. پاکیزگی حقوق استادی مشروط به این است که استاد در تربیت نیروی انسانی کارآمد و ماهر، در تولید و نشر دانش مفید و در نوآوری نقش موثر داشته باشد. خروجی دانشگاه بهترین معیار برای ارزیابی است.

البته برای آگاهی از تأثیر علوم انسانی یافتن معیارهای مورد توافق بسیار مشکل است. اما در فضای انسانی شخصیت استاد و وارستگی او نقش اصلی را دارد. در این علوم به حکمت نیاز است که بیشتر در عمل و در روابط انسانی و مدیریت احساسات و غرایز جلوه می کند. حکمت با نوعی رسالت همراه است و بنابراین دریافت اجر نباید اهمیت داشته باشد. الگوی دینی برای استادان علوم انسانی نبوت است که باید بدون اجر باشد. قرآن تعمد دارد بارها و بارها (ده ها بار) تأکید کند که پیامبران اجرتی دریافت نمی کنند. این الگوی استادی در دانشگاه وجود ندارد و بخشی از آرمانهای دانشگاه نیز نیست. شاید ساختارها نیز نتوانند آن را بسازند. این الگو یک مسیر شخصی و فردی است و نیاز فوری و حیاتی انسان امروز است.