دکتر رضا صادقی

فلسفه علم و معرفت شناسی

دکتر رضا صادقی

فلسفه علم و معرفت شناسی

دکتر رضا صادقی
بایگانی
آخرین نظرات

پرسش و پاسخ در مورد تبیین علمی

شنبه, ۳۱ مرداد ۱۳۹۴، ۰۹:۵۰ ق.ظ

پرسش 1:

باسلام،استاد شما درمقاله ای فرمودید که تبیین متضمن قانون است اما ما مواردی داریم که قانون نداریم ومواردی داریم همانند قانون نیوتن که علی رغم اینکه تبیین می کند قانون کپلر را ولی علت آن نمی باشد نظر شما چیست؟
اگر بخواهید از علیت احتمالاتی سالمون انتقاد کنید در چه محورهایی است؟
رویکرد ضرورت علی چگونه با واپاشی احتمالاتی هسته اتم قابل بیان است؟
باتجدید ادب واحترام

 

با سلام

خانم بیگ زاده با تشکر از دقت شما

 لزوم کاربرد قوانین در تبیینهای علمی سخن بنده نیست و همپل و اوپنهام بر
آن تأکید داشتند و تاکنون نیز مخالفی نداشته است
همان گونه که شما نیز اشاره کرده اید بحث بیشتر در خصوص نسبت تبیین با
مفاهیمی مانند علیت، ضرورت و احتمالات است.

اینکه قانون نیوتن  تبیینگر قانون کپلر است منظور این است که نیوتن
توانست علت حرکت سیارات در مدار بیضوی را بیان کند.
درست است که قانون ابعادی معرفتی نیز دارد اما زمانی که سخن از تبیین به
میان می‌آید به محتوای قانون نظر داریم و نیوتن محتوای قانون کپلر را
تبیین می کند و علت آن را مشخص می کند.

لذا خود او اذعان دارد که  قانون گرانش نیز لزوما به علتی که فعلا مجهول
است منتهی می شود.
در این خصوص جانیاک در کتاب خواندنی نیوتن فیلسوف که اخیرا چاپ شده است
به خوبی بحث کرده است.

در مورد احتمالات باید بین احتمال عینی و احتمال ذهنی تمایز گذاشت.

قانون احتمالی اگر  به معنای نقص اطلاعات و عدم دقت در اندازه گیری  باشد
ه منافاتی با ضرورت علی ندارد.
اما اگر احتمال به معنای بی علتی باشد راهی  تجربی برای اثبات آن وجود ندارد.
در اینجا بحث پیشین می شود و با تجربه  نمی توان علیت را باطل کرد.
از این منظر مقایسه نسبیت زمان و مکان در لایب نیتز و اینشتاین نیز اهمیت می یابد.


  تلقی رایج این است که سخن لایب نیتز صرفا از لحاظ روش از سخن
اینشتاین جدا می شود.
اما به نظر می رسد تفاوت در روش می‌تواند نشانه‌ تفاوت پرسشها  باشد و ماهیت کار این دو با یکدیگر تفاوت دارد.

پرسش2:

می خواستم نظر شمارا پیرامون تبیین های ریاضی بدانم باتوجه به اینکه در فلسفه اسلامی تبیین واقعی براساس علیت و برهان لمی انجام می گیرد.

 

بنده در منابع مربوط جایی را سراغ ندارم که بین تبیین علمی و تبیین ریاضی تمایز گذاشته باشند.

به نظرم واژه تبیین در ریاضی کاربرد متعارف را ندارد.
به هر حال
پاسخ به این سوال به مباحث گسترده ای بستگی دارد که پیرامون ماهیت گزاره های ریاضی طرح شده است.
اگر ریاضی صرفا ماهیتی صوری و قیاسی داشته باشد آنگاه تبیین بر اساس قوانین ریاضی نیز صرفا ماهیتی استنتاجی دارد.
اما اگر در ریاضی واقعگرا باشیم آنگاه نسبتهای کمی بخشی ضروری از جهان خواهند بود و می توانند در سازوکار علی نقش داشته باشند.
در این صورت تبیین ریاضی با تبیین علمی تمایز ماهوی نخواهد داشت.
و تفاوت در آگاهی پیشین و پسین است و همچنین در ضرورت و امکان .

 

 تفاوت توجیه و تبیین چیست؟
توجیه در معرفت شناسی بیشتر به معنای دلیل عقلانی است و موضوع توجیه  یک گزاره یا یک باور است.
اما تبیین بیان علت است و موضوع آن یک پدیده یا یک قانون است.
البته در زبان علمی ممکن است واژه توجیه به جای واژه تبیین به کار برود و مثلا یک دانشمند از قانونی سخن بگوید که پدیده خاصی را توجیه می کند.
 
آیا توجیه حائز قانون است یا نه؟
 
تبیین علمی از نظر همپل نیازمند قانون است.
اما برای توجیه لزوما نیازمند قانون نیستیم. گاهی مشاهده ی یک پدیده توجیه معقولی برای یک باور است.
 
رابطه استدلال و علت چیست؟
این بحث به تقسیم برهان به لمی و انی مربوط است.
هر استدلالی مبتنی بر اصل علیت است. ضمن آنکه استدلال ممکن است از مشاهده ی روابط علی استخراج شود.
از نگاهی دیگر 
هر استدلال و توجیهی در چرخه علی جهان نقش دارد. یعنی هم تأثیرگذار است و هم تحت تأثیر سایر پدیده هاست.
به لحاظ ماهیتی تبیین چیست، فقط در قالب گزاره است؟ یا می توان آنرا یک امر عینی و فکت در نظر گرفت؟
عینی و فکت تعریف مشخصی ندارند.
به یک معنا  گزاره نیز ابعادی عینی دارد.
اما به هر حال تبیین به آگاهی از علیت مربوط است . بنابراین اگر ذهن وجود نداشته نباشد و روابط علی وجود داشته باشند تبیینی وجود نخواهد داشت. برای تحقق یک تبیین باید یک ذهن وجود داشته باشد تا از علیت آگاه شود.
 
پاسخ متافیزیک (لزوم ضرورت) به تبیین های احتمالاتی از علیت یا مکانیزم های فیزیکی از علیت چیست؟ اگر شما بخواهید به این رویکردها نقد کنید از چه مجراهایی وارد میشوید؟
 
تبیین های احتمالی از لحاظ آگاهی نقص دارند. یعنی به پدیده هایی مربوط است که نمی توانیم همه ی ابعاد آن را محاسبه کنیم. اما 
از لحاظ تجربی
راهی وجود ندارد که علیت یا ضرورت انکار شود.
تجربه فقط می تواند از عدم الوجدان خبر دهد و هیچگاه به عدم الوجود نمی رسد.
آیا وابستگی به متن مربوط به بحث ماهیت انواع تبیین ها ست یا کاربردشناسی آن؟

 

نمی دانم.

 

پرسش:

در مبحث علیت های غیر فیزیکی که در علوم اجتماعی وتاریخی مطرح است علیت های ناظر بر اهداف و انگیزه ها را اگر در نظر بگیریم در آن صوررت دیگر عدم تقارن زمانی یا علی را نخواهیم داشت.
یعنی معلول می تواند علت را تبیین کند.
نظر شما در این مورد چیست؟ آیا در چنین مواردی چیزی که برخلاف برهان لمی و همزمانی علت تامه ومعلول داریم؟
 
پاسخ:
علت غایی به این معنا نیست که نتایجی که تحقق نیافته اند نقشی علی دارند.
بلکه همین توجه به غایت و در نظر گرفتن آن  است که نقش علی دارد.
بنابراین چرخه علیت بر عکس نمی شود و اینطور نیست که آنچه بعدا به وجود
می آید از قبل اثار و نتایجی داشته باشد.
اینکه در رفتارهای آگاهانه غایت مورد توجه است و نقش علی دارد معنایش این
نیست که نتیجه ای که تحقق نیافته است نقش علی دارد. قبل از تولید این صفحه کلید هدف از ساخت این صفحه کلید مشخص است و همان هدف است که از قبل نقشی علی دارد. اما خود این صفحه کلید قبل از تولید نقشی علی ندارد.
بنابراین در علت غایی
هدف و انگیزه ای که اکنون وجود دارد می تواند در رویدادهای آگاهانه و
قصدی نقشی علی داشته باشد و این کاملا با بحث تقدم علیت سازگار است.

البته اهداف و انگیزه ها اغلب پنهان هستند و خصوصا در افعال الهی حکمت رویدادها بر اساس نتایجی که دارند کشف می شود.
اما کشف یک انگیزه یا یک هدف با توجه به نتیجه ی یک رفتار نوعی تبیین به
معنای اصطلاحی تلقی نمی شود.

این مطلب خاص به رفتارهای انسانی و افعال الهی نیز نیست.
در علیت مکانیکی نیز ممکن است اطلاعات ما در خصوص مکانیسم تحقق یک رویداد
با مطالعه نتایج آن رویداد تکمیل شود.
اما معنایش این نیست که این نتایج پیش از تحقق نقشی علی در آن مکانیسم دارند.


 

موافقین ۰ مخالفین ۰ ۹۴/۰۵/۳۱
رضا صادقی

نظرات (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی